4v291o

از سینمای ایران ناامید نشوید. حتی در بدترین روزهایش هم می‌تواند شما را شگفت‌زده کند.

تلاش علی زرنگار برای طراحی یک فیلمنامه دقیق و فکر شده قابل تحسین است. او سعی داشته با طرح یک موقعیت مرموز و افشاگری تدریجی از اطلاعات داستانی، بیننده را در تعلیق نگه دارد. چالش‌های اخلاقی داستان نیز روی خط اصلی سوار شده‌اند تا نهیب وقایع پایانی، مسئله فیلم را برای تماشاگر درونی‌تر کند. مشکل اما آنجاست که دوراهی‌های مذکور کمی عقب‌افتاده و قدیمی هستند و نمی‌توانند برای تماشاگر ایرانی امروز چالش اخلاقی ایجاد کنند. این را بگذارید کنار طراحی شخصیت‌هایی که به طرز عجیبی کم‌هوش‌اند و رفتارهایشان در هنگام بحران کمتر شباهتی به آدم‌های پیرامون ما دارد. این مسئله برخلاف منطق ادعایی فیلم و هدف سازنده است و مهم‌ترین دلیل افت آن تا حد یک ساخته متوسط برای سینمای امروز ایرانی. با این همه، با اثری قابل‌تماشا مواجهیم که می‌تواند تا حدی تماشاگرش را سرگرم کند و به کمک مناظر لوکیشن که یک جاده کویری است، حداقلی از حض بصری لازم برای تماشا در در سالن سینما را هم فراهم کند.

تفریق تلاش می‌کند یک قرارداد نسبتا فانتزی را برای مخاطب تعریف کند و با پیوند آن با رئالیسم، موقعیت دراماتیک تازه‌ای بسازد. موقعیتی که بتوان از آن نتایج مرتبط با دنیای واقعی گرفت. تلاشی ستودنی که البته به دلیل ضعف فیلمنامه در تعریف انگیزه‌ها و مقدمات معقول نمی‌تواند تماما به ثمر بنشیند. در پرداخت شخصیت‌ها نیز تا جای ممکن خساست به کار رفته تا پازل داستان ناهمگون از آب در نیاید. با این وجود، ثمره کار فیلمی دیدنی است و تماشاگری که نیمه ابتدایی کم رمق را حوصله کند، نیمه دوم پرکشش و درگیرکننده را پاداش خواهد گرفت. کار مانی حقیقی در طراحی میزانسن تحسین برانگیز است و اگر اکرانی در کار بود، این مسئله در سالن سینما بیشتر به چشم می‌آمد. نوید محمدزاده توانسته یک بازی خوب و متفاوت به کارنامه خود اضافه کند و نقش‌آفرینی ترانه علیدوستی، یکی از به‌یادماندنی‌ترین بازی‌های زنانه در سینمای این سالهای ایران است. در سینمایی که از فرط ساخت و عرضه درام‌های رئالیستی مخاطب خود را هم بدعادت کرده، ساخت آثاری چون «تفریق» فراتر از یک فیلم خوب، از منظر جریان‌سازی و الهام‌بخشی نیز واجد ارزش و شایسته ستایش است.

داستان بلوغ در سینمای آمریکا ژانر محبوب و پرطرفداری است و سهم قابل توجهی از تولیدات سالانه آن دارد. اما تقریبا هر ده سال یک بار فیلمی ساخته می‌شود که فراتر از الگوهای رایج، روح و عصاره بلوغ در زمانه خود باشد. «یاغی بی‌هدف»، «گرافیتی آمریکایی»، «مات و مبهوت» و «جونو» احتمالا مثال‌های شاخص دهه‌های گذشته‌اند و «لیدی برد» دستاورد بزرگ در دهه 2010 در این ژانر. فیلم داستان زندگی کریستین (یا همان لیدی برد)، دختر دانش‌آموز سال آخر دبیرستان است که در آمریکای پس از یازده سپتامبر و در ساکرامنتو زندگی می‌کند. کریستین رابطه پرنوسانی با مادر و دیگر اعضای خانواده‌اش دارد. عاشق نیویورک است و دوست دارد به دانشگاهی در آن حوالی برود. با آدم‌های متفاوتی در مدرسه دوست می‌شود و در همین زمان روابط عاشقانه‌ای با پسران هم‌سال خود برقرار می‌کند. با مدرسه‌ی کاتولیکی که می‌رود مشکل دارد و شوخی‌های شیطنت‌آمیزی با مقررات آن می‌کند. این‌ها تمام عناصری است که از یک فیلم داستان بلوغ آمریکایی انتظار داریم. همه دغدغه‌هایی که زندگی یک نوجوان دبیرستانی را دربر می‌گیرد.
اما نکته متمایزکننده «لیدی برد» این است که در عین جامعیت، تفاوت‌های مشخصی با نمونه‌های مشابه دارد. برخلاف رویه رایج ژانر، بخش مهمی از داستان فیلم به مشکلات مالی پدر و مادر کریستین می‌پردازد. از طرف دیگر، کریستین و مادرش نمی‌توانند به درستی همدیگر را درک کنند و کشمکش‌هایشان ریشه در همین مساله دارد. جالب اینجاست که در عین حال و با وجود اینکه دختر پروتاگونیست فیلم است، اما بیننده نمی‌تواند در این دعوا به راحتی حق را به یک جانب بگیرد و دیگری را سمت منفی ماجرا بداند. شخصیت‌‌های پیچیده و در عین حال باورپذیر و همدلی‌برانگیز، نقاط اصلی قوت روایت در فیلمنامه هستند. قوت فیلمنامه در پیوند با کارگردانی صمیمانه گرویگ و بازی‌های تاثیرگذار و خون‌دار سرشا رونان و لاری میتکالف در نقش دختر و مادر، به خلق اثری منجر شده که در عین یگانگی و تازگی، بارها قابل تماشا است و تصویری دقیق و به‌یادماندنی از بزرگ شدن یک نوجوان ارائه می‌دهد. نخستین فیلم گرتا گرویگ در مقام کارگردان و فیلمنامه‌نویس، یکی از موفق‌ترین فیلم‌های کمپانی A24 است. گرویگ حالا مهم‌ترین تولید تابستانه سینمای جریان اصلی آمریکا («باربی») را ساخته و در انتظار نمایش دارد. شاهد دیگری بر این‌ مدعا که خطرپذیری مدیران این کمپانی در سرمایه‌گذاری روی فیلم‌های سینمای آلترناتیو، به شکوفایی فیلمسازان مستعد منجر می‌شود.

کمتر پیش می‌آید یک مستند سیاسی آرشیوی به فهرست برترین‌های سال راه پیدا کند. اما تازه‌ترین ساخته آدام کرتیس مستندساز مشهور و مناقشه‌برانگیز بریتانیایی، آن‌قدر گیرا و در عین حال به زمانه خود مربوط است که حضور خود را در این فهرست تضمین کند. این مستند هفت قسمتی تلویزیون بی‌بی‌سی، روایتی است از دوره پوست‌اندازی ساختار سیاسی اجتماعی اتحاد جماهیر شوروری و تبدیل ان به جمهوری‌هایی که مهم‌ترینش روسیه است. مستندی که مشخصا با هدف پل زدن به شرایط امروز ساخته شده؛ از بحران جنگ روسیه - اوکراین و خطری که روسیه‌ی پوتین برای اروپا ایجاد کرده، تا وضعیت نگران‌کننده سیاست داخلی انگلستان که به زعم کرتیس در حال رفتن به سوی کاپیتالیسم افسارگسیخته است و چیزی جز آشوب در پی ندارد. اما مهم‌تر از آن، «ترومازون» برای بیننده ایرانی جذابیت بیشتری نیز دارد. از فرم تدوین اثر و تکوین روایت که بر پایه تضاد و تناقض بنا شده تا محتوایی که مسیر زوال و نابودی حاکمیت کمونیسم را نشان می‌دهد. ساخته کرتیس یادآوری می‌کند که یک سیستم تمامیت‌خواه با وجود ضعف‌ها و ناکارآمدی‌های فراوان، تا زمانی که دچار شکاف در راس هرم سیاسی نشود، به سوی فروپاشی نخواهد رفت. و البته بیش از آن، هشدار می‌دهد که فردای فروپاشی، آزادی و رهایی در انتظار مردم نیست. چرا که دموکراسی باران نیست که ابری بیاید و آن را بر سر ملتی ببارد. دموکراسی مشق کردنی است و هر ملتی باید بتواند به تدریج نسخه مناسب خود را از آن بیابد.

در سالی که تعداد فیلم‌ و سریال‌های Coming of Age یا همان «داستان بلوغ» در میان برترین‌های سال از همیشه بیشتر است و از آثار اسپیلبرگ تا تیم برتون و جیمز گری در این ژانر دیده می‌شود، «نزدیک» بیش از هر فیلمی به مفهوم بلوغ و تحولات مربوط به آن نزدیک‌تر بود. داستان پسر نوجوانی که رفیق صمیمی‌اش را از خود می‌راند و پیامد آن فاجعه‌ای است که روح و ذهن پسرک را به هم می‌ریزد. فیلم علاوه بر ارائه تصویری تازه و استعاری از بلوغ و خلق یک مسیر دراماتیک متناسب با این مفهوم، تماشاگر را با ساحت تازه‌ای از مسئله هموفوبیا مواجه می‌کند. این‌که ترس از دریافت برچسب همجنس‌گرایی، چگونه می‌تواند یک نوجوان را به برهم زدن رابطه دوستانه خود وا دارد و وضعیتی ناگوار رقم بزند. با وجود تعیین نقاط عطف درگیرکننده، پلات فیلم نسبتا ساده است. تقریبا طبق فرمول پیش می‌رود فراز و نشیب چندانی ندارد، اما قدرت لوکاس دونت در فضاسازی و بازی بسیار خوب بازیگران نوجوان فیلم (اِدِن دمبراین و گوستاو دووائل)، «نزدیک» را به فیلمی درگیرکننده تبدیل می‌کند. در روزگاری که برادران داردن دیگر فروغ گذشته خود را ندارند، لوکاس دونت با فیلم دوم خود نشان می‌دهد که سنت سینمای بلژیک در روایت داستان‌ مواجهه کودکان و نوجوانان با بحران‌های بزرگسالانه همچنان برقرار است و البته کارگردانی سطح بالای دونت، نویدبخش ورود نسل فیلمسازان دهه نودی به سینمای هنری اروپاست.

Watched on Sunday March 26, 2023.

Watched on Saturday August 13, 2022.

Watched on Saturday August 13, 2022.